Polska wieś 2017: Diagnoza i prognoza. Raport z badania – pełna wersja

Raport prezentuje najważniejsze wnioski i rekomendacje wynikające z badania realizowanego na zlecenie Fundacji Wspomagania Wsi przez zespół Fundacji Pole Dialogu w składzie dr Przemysław Sadura, Katarzyna Murawska i Zofia Włodarczyk. Prace badawcze były prowadzone od września 2016 roku do lipca 2017 roku.

Raport jest opublikowany na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe (CC BY-SA 4.0).

Celem badania była syntetyczna rekonstrukcja przemian zachodzących na polskiej wsi po 1989 roku, analiza najważniejszych trendów bieżących oraz rozpoznanie kluczowych wyzwań dotyczących przyszłości. Nasza uwaga koncentrowała się na czterech zidentyfikowanych na wstępie obszarach aktywności: gospodarczym, społecznym, kulturowym i politycznym. Skupienie się na tych obszarach znajduje swoje odzwierciedlenie w strukturze tekstu.

Po krótkim wprowadzeniu omawiamy sytuację ogólną, a następnie najważniejsze zmiany, jakie zaszły w każdym z wymienionych obszarów w ostatnim trzydziestoleciu oraz najważniejsze prognozy ich dotyczące. Całość zamyka podsumowanie wraz z rekomendacjami.

Badanie podzieliliśmy na kilka etapów realizowanych różnymi metodami. Wyniki są przedstawione w kolejnych częściach raportu. W części I prezentujemy wyniki analizy danych zastanych, przede wszystkim książek, artykułów, raportów i wypowiedzi publicznych oraz wywiadów eksperckich z socjologami, ekonomistami, etnografami zajmującymi się naukowo obszarami wiejskimi (lista ekspertów oraz wykaz wykorzystanych prac w załączniku). Zajmowaliśmy się tym między listopadem 2016 roku a marcem 2017 roku. W ten sposób nie tylko zebraliśmy wiedzę pozwalającą na podsumowanie dotychczasowych przemian i diagnozę aktualnego stanu rzeczy, lecz także sformułowaliśmy hipotezy dotyczące przyszłości, które mogły stanowić punkt wyjścia do dalszych badań.

W części drugiej przedstawiamy wyniki ilościowych i jakościowych badań liderów społeczności wiejskich – działaczy organizacji pozarządowych, sołtysek i samorządowców – przeprowadzonych w lutym i marcu 2017 roku. Służyły one przede wszystkim społecznej weryfikacji wyników badań eksperckich. W części ilościowej, realizowanej ankietą on-line, wzięło udział 527 osób z grona liderek i liderów społeczności lokalnych, których adresy były dostępne w bazie Fundacji Wspomagania Wsi. Wnioski z tej części badania zostały następnie pogłębione w czasie zogniskowanych wywiadów grupowych z udziałem 36 przedstawicieli liderek i liderów społeczności lokalnych.

W części trzeciej przedstawiamy cztery studia przypadku zrealizowane między marcem a lipcem 2017 roku. Badania stanowiące podstawę prezentowanych analiz były prowadzone z wykorzystaniem metod badań etnograficznych. Każde ze studiów dotyczyło jednego z interesujących nas obszarów i służyło zilustrowaniu tez oraz zogniskowaniu uwagi na zjawiskach zidentyfikowanych we wcześniejszych fazach badania.

W części czwartej przedstawiamy wyniki ostatniego elementu procesu badawczego, którym były warsztaty prognostyczne przeprowadzone w maju 2017 roku, w trakcie corocznego spotkania lokalnych działaczy organizacji wiejskich w Marózie. Realizowały je równolegle dwa zespoły, a udział w nich wzięło ponad 50 osób (z ponad 300 obecnych na spotkaniu). Wnioski wyciągnięte z warsztatów zostały wzbogacone analizą 45 pisemnych wypowiedzi uczestników spotkania dotyczących wizji idealnej wsi, które udostępniła nam Ewa Żuławnik z FWW.

Część piąta omawia najważniejsze wnioski wyciągnięte z analizy całego materiału oraz przedstawia rekomendacje skierowane przede wszystkim do organizacji pozarządowych zajmujących się wspieraniem rozwoju obszarów

Czytelnik zainteresowany bardziej syntetycznym omówieniem wyników znajdzie je w publikacji, stanowiącej krótszą wersję niżej prezentowanego materiału.